In 2019 werd de paradox tussen dagelijks genieten en zorgen voor de toekomst scherp voelbaar. Terwijl we een gezond en rijk leven lijden schreeuwt de aarde om hulp. Door te reizen, te veel spullen te kopen en vlees te eten dragen wij bij aan CO2 uitstoot en biodiversiteitsverlies. Langzaamaan zagen we de poten onder onze comfortabele zetel weg.
Weten we het? Er is informatie genoeg. Onze hersenen zijn echter niet ingesteld op risico’s die pas morgen of over 30 jaar tot grote problemen leiden. Je hebt een grote portie verantwoordelijkheidsbesef nodig om je hiervoor wezenlijke waarden te ontzeggen.
Een vergelijking met de zorg is interessant. Jaarlijks geeft Nederland ongeveer 100 miljard (!) uit aan de zorg. We weten dat de zorgkosten veel lager kunnen zijn als we massaal inzetten op preventie oftewel op gezond leven met meer beweging en gezonder eten. We doen het echter te weinig. Als mensen zelfs voor hun eigen gezondheid maar mondjesmaat hun gedrag kunnen veranderen, hoe kan je dan verwachten dat een gezond klimaat mensen aanzet tot ander gedrag? Nee, de burger gaat zijn steentje vast bijdragen, maar zal alle problemen niet alleen oplossen.
Dus het moet samen. En daar hebben we de overheid voor. Overheden op alle niveaus in onze samenleving zullen groots leiderschap moeten tonen om hun burgers te behoeden voor de problemen die dreigen. Kunnen we dat? Is de gemiddelde bestuurder van een overheidsdienst bereid om werkelijk in te grijpen in het leven van haar burgers? Bijvoorbeeld door tegen een boer zeggen: omwille van het klimaat wordt uw veenweidegrond een moerasbos! Tegen buitenlui: in uw open uitzicht komen 20 windmolens! En tegen een hardwerkende schooljuf: helaas wordt uw vliegticket 2 maal zo duur, ga maar wat minder ver! Het is moeilijk maar het is nodig.
Onze overheid heeft veel macht, die ze maar voor een klein deel gebruikt. In oorlogen verandert dat. De Correspondent toonde onlangs hoe in Amerika tijdens WOII het defensiebudget steeg van 1,4% van de federale begroting in 1939 naar 45% in 1944. Er was namelijk urgentie en toen men de aarzelingen voorbij was bleek het mogelijk te zijn om de complete economie in korte tijd opnieuw in te richten. Hiervan kunnen we leren, in onze strijd tegen klimaatverandering (die weliswaar veel minder te vatten is in een extern vijandsbeeld… want we strijden ook tegen onszelf).
AtelierOverijssel zal ook in 2020 over ruimtelijke transities nadenken met zicht op de lange termijn en los van bestaande belangen. De klimaatopgave en de energietransitie zullen we kritisch blijven volgen. Als houvast noemen 3 begrippen die ons en anderen misschien helpen in het zoeken naar oplossingen:
1) Eerlijkheid: door de energietransitie zullen landschappen ingrijpend veranderen. Dit mag niet worden gebagatelliseerd. Er zullen mensen zijn die met pijn constateren dat hun vredige horizon vervormd wordt. Wees eerlijk over de doelen, de effecten en de offers die we moeten brengen. De emoties zullen uiteenlopend zijn in stad en land en bij jong en oud. Het is belangrijk om ze te benoemen. Ze kunnen belemmeren, maar ook helpen bij het zoeken naar een goed toekomstig landschap.
2) Keuzen: windmolens en zonne-panelen kunnen bijna overal worden neergezet. Dat betekent dat er veel te kiezen valt. Keuzen moeten vooral verkend worden op regionaal niveau. Wat zijn alternatieven? Sommige plekken zijn veel geschikter dan andere. Bij concentratie van windturbines maak je een nieuw energielandschap en bewaar je onaangetaste landschappen. Je kan er ook voor kiezen dat iedere burger een windturbine binnen 3 kilometer krijgt. Doe onderzoek. Verken extremen. Breng het eerlijk en realistisch in beeld en evalueer. Wees niet te snel tevreden. En neem de tijd als dat nodig is.
3) Landschapsbouw: verken nieuwe kwaliteiten in het landschap door opgaven te combineren. We kunnen energieopwekking los onderzoeken naast zaken als biodiversiteit, bosaanplant en stikstof-problematiek. Maar interessanter is om al deze opgaven te integreren. Bouw aan een vernieuwd landschap. Persoonlijk ben ik momenteel gecharmeerd van het idee om landschappen te maken met tientallen windmolens en daartussen ook veel bomen en bossen te planten. Hierdoor ervaar je op korte afstand niet alleen dominantie van reusachtige identieke turbines maar zie je ook een ander verticaal landschap groeien van gevarieerde bomen met seizoenmatige verschillen en dierlijk leven er omheen. Zo wordt een totaal nieuw landschap niet alleen een shock maar kan er ook een verzoening met nieuwe kwaliteiten plaatsvinden.
AtelierOverijssel begint het nieuwe jaar met een onderzoek naar de Boom in Overijssel. We bekijken een breed scala van betekenissen rondom bomen in Overijssel en we verkennen wat de veranderingen zijn die plaats vinden. Wereldwijd zijn er miljarden nieuwe bomen nodig om CO2 vast te leggen. “So far, the best available technology for pulling carbon dioxide from the air is something called a tree.” (Al Gore, 2019). Van Overijssel kunnen we zeggen dat de grond te kostbaar is voor nieuwe bossen. Interessanter is het om te verkennen hoe wij, met onze rijkdom, bomen nieuwe ruimte en nieuwe betekenissen kunnen geven in het landschap van Overijssel. Welk landschap wordt dan mogelijk? U hoort nog van ons!
Frank Stroeken
AtelierOverijssel