Is een landschap maakbaar? Daarop lijkt maar één antwoord mogelijk: ja. Nederland bewijst het. Elke vierkante meter van ons landschap is bedacht. Elke schop aarde is gemeten, gepland, bediscussieerd, beregeld, onderzocht en uiteindelijk dat geworden wat we dachten dat het moest worden. Niet voor niets is de Nederlandse landschapsarchitectuur wereldberoemd.
Is een landschap maakbaar? Daarop lijkt maar één antwoord mogelijk: nee. Nederland bewijst het. Iedereen ziet dat ons landschap verrommelt. Wat daarbij vooral opvalt: de machteloosheid. Niemand lijkt er wat aan te kunnen doen. De natuur levert in, cultuurhistorische elementen verdwijnen. Wat overblijft is een productielandschap dat gedachteloos vol pijn naar zijn eind strompelt.
Het landschap is ook niet zomaar te maken. Daar is het te ingewikkeld voor. Talloze processen mengen zich. Natuur, economie, waarden, gebruiken, geschiedenis, energie, water… ze buitelen over elkaar heen. Uit die complexe chemie ontstaat iets onvoorspelbaars. De Franse auteur Giono schreef het mooi:
‘On ne peut pas connaître un pays par le simple science geographique (…) On ne peut, je crois, rien connaître par la simple science. C’est un instrument trop exact et trop dur. Le monde a mille tendresses dans lesquelles il faut se plier pour les comprendre avant de savoir ce que représente leur somme.’ (Giono, L’eau vive)
Moeten we dan deemoedig afwachten wat het wordt – ons Overijssels landschap? Nee. De WRR zei het zo’n 10 jaar geleden kort: de toekomst is open, maar niet leeg. Hij is niet leeg. We hebben te maken met een realiteit vol eigenaardigheden en gegevens: de mensen en de manier waarop zij nu leven en werken, machines, gebouwen, bossen, water, beesten. Maar de toekomst is tegelijk ook open. Er is onzekerheid. We weten niet precies de uitkomst van het samenspel van al die factoren. Het is goed die in kaart te brengen. Dat is wat we doen, in de verkenning Landschap 2050. Waarom? Omdat uiteindelijk één van die onzekerheden de mens is. Wij kunnen handelen. Wij hebben onze idealen. Wij kunnen een toekomst die wij niet wensen, proberen te vermijden. Een toekomstverkenning is een eerste stap om het landschap weer maakbaar te maken.
Hans Peter Benschop
Trendbureau Overijssel